Hedendaagse kunst: Jadranka Njegovan (Art Rotterdam 2021)

Samen met mijn papa bezocht ik voor de eerste keer Art Rotterdam. Een overweldigend succes. Al meteen merkte ik heel veel verschillende stijlen en kleuren op. Ik wist niet waar eerst te kijken. Een enorme diversiteit nam ik waar. Ik zag zoveel mooie werken! Hoe zou ik hieruit een keuze maken?!

Achteraf gezien heb ik spijt dat ik mijn dochter niet had meegenomen. Ik dacht dat het misschien te lang zou duren voor haar, maar volgend jaar neem ik haar sowieso mee. Dag in dag uit is zij kunstzinnig bezig. Zij is heel creatief en zou hier ontzettend veel inspiratie vinden.

Nog nooit heb ik zoveel stijlen bij elkaar gezien. Als ik aan kunst denk, associeer ik dit vooral met schilderijen met olieverf, beeldhouwwerken en fotografie, maar op een beurs als dit zie je dat het zoveel meer is. De verscheidenheid aan technieken en materialen was enorm. Karton, touw, hout, een soort gips, metaal, lichtbakken,… In feite waren er geen limits, je kunt het zo gek niet bedenken. Er was zelfs een kunstwerk van ijs (van Daan den Houter), heel dynamisch aangezien er al snel niets meer van overblijft. Ik vond het idee vooral leuk en de gesprekken die het oplevert. Ik zou het niet in mijn woonkamer hangen. (Het zou er bovendien ook niet lang hangen.) Dat vernieuwende, dat aanzetten tot denken, dat is voor mij de essentie van kunst: omvergeblazen worden, genieten, ideeën en verhalen uitwisselen, anders en breder denken.

Wat ik gemerkt heb op de beurs is dat de focus vooral lag op het bewustzijn van jezelf en je plaats in de wereld ten tijde van corona. Menig kunstenaar trachtte je te choqueren, verbazen en doen nadenken. Experimenteren stond centraal. Ik zag vooral figuratieve kunst, maar ook heel wat abstract stukken, zoals het schilderij dat ik gekozen heb. Ik heb geen voorkeur voor een bepaalde stijl. Sommige werken trekken onmiddellijk mijn aandacht, andere schilderijen zeggen mij niks, al kunnen me later nog wel aan het denken zetten en dan tóch iets bij me teweegbrengen. Soms is het een gevoel dat me aantrekt, een andere keer is het een element dat me opvalt of een zekere ‘goesting’ om de betekenis te achterhalen. Nu ik dit schrijf is het alweer meer dan een maand geleden dat ik de beurs heb bezocht. Alvorens ik het gekozen werk bespreek, wil ik nog graag enkele werken tonen die een blijvende indruk hebben nagelaten.

Standing, Erin O’Keefe

Dit komt uit een reeks foto’s! van Erin O’Keefe. Ik werd erdoor aangetrokken omdat er gespeeld wordt met perspectieven en het driedimensionele. Deze kunstenares combineert fotografie met architectuur. In eerste instantie lijkt het een schilderij, maar in feite is het een foto. Met een speciale fototechniek, slaagt ze erin een 2D‑stilleven te fotograferen en daarin een 3D-effect te creëren. Ik dacht zelf dat het een schilderij was. Je moest echt van heel dichtbij kijken om dit te zien.

Les débuts de la Terre Creuse,

Louis-Cyprien

Dit werk spreekt me aan omdat het hard binnenkomt. Op foto is dat natuurlijk anders, het is ook een groot schilderij. Het eerste waaraan ik dacht toen ik het zag was oorlog en klimaatopwarming. Ik vind het heel expressief en knap weergegeven. Achteraf las ik dat zijn werken gebaseerd zijn op zijn vele reizen doorheen Chernobyl, Joegoslavië, Cyprus, Irak en Tokyo. Vooral verboden gebieden, zoals conflictzones trekken zijn aandacht. De rotsformaties vooraan zou hij in andere werken ook vaak gebruiken, ‘decontextualiseren’ en in groot formaat printen, zoals hier, met het oog op andere interpretaties.

Bathroom in Oloron-Sainte-Marie (to Jean-Baptiste and Simone),

Victor Delestre

Dit werk doet me denken aan Roger Raveel, ik denk omwille van de kleuren en compositie. Het is gemaakt met polystyreen, een soort isolatiemateriaal (geen gips zoals ik aanvankelijk dacht). Door erin te snijden krijg je dan dit perspectief. Daarna is het geverfd met acryl en met lak vernist. Knap hoe die diepte hier wordt gecreëerd en zelfs op de foto te zien is

A winterday in the life of a sci-fi writer,

Yuri Rodekin

Ik heb erg lang moeten zoeken naar de naam van deze schilder want die had ik niet onthouden of opgeschreven. Briljant schilderij in mijn ogen. Het viel me direct op omwille van de precisie.

Dit is het kunstwerk dat ik heb gekozen:

Jadranka Njegovan, BC-2021-I, inkt en gesso op papier, 50 x 94,4 cm (in lijst ca 65 x 110, museumglas, 70 %UV-werend

Eerste indruk

Eén van de eerste kunstwerken die ik zag op Art Rotterdam was deze van Jadranka Njegovan. Het bracht me instant een gevoel van vrijheid en rust en deed me denken aan water en waterstofatomen. Water heeft – net als vuur - altijd een heel ontspannend effect op mij en tegelijk geeft het energie. Ik zag zowel eenvoud als complexiteit in het werk en had er het raden naar hoe het tot stand zou zijn gekomen. Qua materiaal twijfelde ik tussen verf en inkt en ik bedacht me dat het een speciale techniek moest zijn.

Het is mooi in zijn eenvoud. Dit werk bewijst voor mij dat eenvoud en complexiteit hand in hand gaan. Dat simpele en dat complexe viel me direct op. Die ambivalentie tussen rust en energie inspireert mij. De interpretaties die het bij mij oproepen, hebben ook te maken met rust én drukte.

Ik kan er verschillende interpretaties aan geven. Zo zou het wel eens een abstracte weergave kunnen zijn van wat er zich vaak in mijn hoofd afspeelt. De chaos die ik voel (in het midden van het werk met de overlappende bolletjes) met daarin vervat de drang naar orde en rangschikking naar de zijkant toe.

Net zoals bij dit opleidingsonderdeel: telkens wanneer ik aan het begin stond van de verwerking van één van de workshops of kijkbezoeken, voelde ik me middenin dit kunstwerk tussen alle overlappende bolletjes. En naarmate ik een kijkbezoek of workshop steeds meer beschreef en erover reflecteerde, ging ik steeds meer naar de buitenkant van het kunstwerk toe, waar de bolletjes loskomen van elkaar. Zo begeef ik me van innerlijke drukte naar innerlijke rust.

Een andere interpretatie is dat elke bubbel een persoon voorstelt die elk eigenzinnig zijn ding doet en zich niks van anderen aantrekt. De overlappende bubbels impliceren dan het feit dat we soms botsen: dat we allen verschillende, soms tegenstrijdige, belangen, verlangens en behoeften hebben en dat dit niet erg is. Je mag je overgeven aan dat botsen, laat dat maar gaan. Naarmate we ouder worden, vinden we dit moeilijker en geraken we verder verwijderd van onszelf, doordat we ons horen te gedragen naar maatschappelijk verantwoorde normen. Die vertegenwoordigen de bubbels die verder van elkaar bewegen naar de zijkanten toe.

De achtergrond en visie van Jadranka Njegovan

Jadranka Njegovan is een beeldend kunstenaar geboren in Zadar (Kroatië) en werkt in Den Haag. In 2000 studeerde ze af aan de Koninklijke Academie van Beeldende kunsten in Den Haag. Haar disciplines zijn potloodtekenen, lithografie, fotografie en ruimtelijk werk.

Njegovan maakt veel werk op het platte vlak, maar haar voorkeur voor zwart-wit, en het merkbare plezier om te spelen met ruimtelijke illusie verraden dat ze meer als een beeldhouwer denkt. Deze manier van denken en haar beeldtaal hebben wortels in haar achtergrond: ze werkte in Kroatië en Nederland als onderzoeker in landbouw en selecteur in plantenveredeling. Al die jaren heeft ze ook als beeldhouwer in was en steen gewerkt.

Jadranka is een groot natuurliefhebber en heeft veel bewondering voor de complexiteit van de ecosystemen en de diversiteit en rijkdom van kleuren en vormen. Toch is dat niet rechtstreeks in haar werk terug te vinden. Ze isoleert de elementen uit hun context en door ze te vergroten of te herhalen, krijgen ze een andere dimensie en soms een andere betekenis.

Isolatie en herhaling van vergelijkbare vormen of organismen zijn eigenschappen van monocultuur. Door de mens is monocultuur de dominante vorm geworden in het landschap om ons heen, een soort abstractie, vervreemding van de natuur. Monocultuur bestaat echter ook zonder invloed van de mens, zoals we bijvoorbeeld zien bij planten die een gebied overwoekeren of bij dieren van dezelfde soort die in grote groepen leven. Een monocultuur heeft een eigen patroon en structuur.

Sinds 2011 hebben haar werken een analytisch karakter: de gedachten en vragen over het afbreken van materie, rijping, het uit elkaar vallen van samengestelde vormen, over overwoekering door één levensvorm en de interactie binnen een groep. Daarom noemt ze haar recente werken op papier ‘Trying to understand’. Eigenlijk is alles wat ze tekent een poging tot begrijpen.

Life before chlorophyll

Haar werk is gemaakt in 2018 in Jadranka’s studie in Den Haag. Ze heeft gewerkt met acryl, inkt en gesso op papier. Het is dus gecreëerd op een plat vlak, maar toch ziet het er heel dynamisch uit, het drukt veel beweging uit. Ze gebruikt geen kleuren, werkt enkel met zwart-wit. Je ziet allemaal bubbeltjes in zwart-wit en verschillende schakeringen ertussen. Ze zijn van verschillende grootte en doordat ze elkaar overlappen lijken er vierkanten bolletjes tussen te zitten. Wanneer ik er langer naar kijk, zie ik er golvende lijnen in. In het midden overlappen de bolletjes, naarmate ze zich meer aan de buitenkant bevinden, zijn ze meer verspreid.

Het maakt deel uit van de expositie ‘The Result – over tijd t.t.v. corona’. De afkorting ‘BC’ staat voor ‘life before chlorophyll’. Chlorophyl is een zon-energie bindend, maar onstabiel pigment. Njegovan is hierdoor gefascineerd. De werken zijn het resultaat van haar gedachten over hoe het leven er zou hebben moeten uitgezien vooraleer chlorophyl bestond. Was het leven op aarde toen zwart-wit?

Lang, zorgvuldig, technisch proces

Ze werkt volgens een heel specifiek proces. Eerst isoleert ze een element uit de werkelijkheid. Daarna geeft ze het op een vereenvoudigde vorm weer, geabstraheerd en meestal uit het hoofd getekend. Die vorm wordt bepaald door haar eigen handschrift, eerder dan door de aard van het object. Het is een proces van abstractie met behoud van het organische karakter van de dingen. Met die elementen bouwt ze een compositie, een systeem of ordening op en zo ontstaat er een globale geometrische ordening. Hierbij is herhaling in een of andere vorm essentieel. Dat systeem laat ze uit elkaar vallen of ze maakt er weer een stilleven van in plaats van de verbeelding.

De rest is vatbaar voor interpretatie. We zijn op het verkeerde been gezet en begrijpen niet wat er is gebeurd. Ze stelt de wereld voor op een andere manier. In haar titels en toelichtingen geeft Njegovan commentaren die geïnspireerd zijn op de poëzie of teksten van anderen. Volgens haar kunnen die vaak beter dan haar eigen worden aanduiden wat haar werken uniek maakt. In deze kortvideo kan je zien hoe ze tewerk ging. Het is haar antwoord op de vraag: ‘Wat heb je gedaan tijdens de lockdown?’

Gesso

Van gesso had ik nog nooit gehoord. Het is een primer bestaande uit een krijtmengsel waarmee je de oppervlakte voorbereidt om te beschilderen. Het zorgt ervoor dat de verf niet opgezogen of afgestoten wordt door de ondergrond waar je de verf uiteindelijk op aan wilt brengen. Het is een goede basis voor olie- of acrylverf om het schilderij te beschermen. Jadranka gebruikte het telkens voordat ze de inkt toevoegde. Als je weet dat de droogtijd van gesso 45 minuten of langer kan duren, kan je je wel voorstellen dat het een werk is dat maandenlang in beslag heeft genomen, want ze moest altijd wachten tot het was opgedroogd vooraleer verder te kunnen.

Harmonieus

De overlappende bubbels geven drukte en energie weer. Tegelijkertijd neem ik doorheen het geheel golvende lijnen waar. Die brengen dan weer rust teweeg. De bubbels aan de buitenkant vergroten dat rustige, vrije gevoel en het is dat harmonieuze gevoel dat voor mij overheerst, al vanaf de eerste blik die ik op het werk wierp.

In het midden zie ik allemaal bubbeltjes in zwart-wit en verschillende schakeringen ertussen. Kleur heeft ze niet gebruikt en desondanks is het een energiek geheel. Ze zijn van verschillende grootte en doordat ze elkaar overlappen lijken er vierkante bolletjes tussen te zitten. In het midden overlappen de bolletjes, naarmate ze zich meer aan de buitenkant bevinden, zijn ze meer verspreid.

Perfect, geometrisch, zuiver

Ze werkt heel zorgvuldig. Alles is perfect uitgevoerd, meestal in smetteloos wit en diepzwart. Soms zijn er grijze overgangen, maar die zijn dan heel precies en geleidelijk. Meestal laat ze series van vormen zien, getoond in rijen, simpele composities, vaak in een raster. Elk element lijkt op de andere elementen, maar blijft ook individueel. Het zijn geometrisch, geordende verzamelingen van variaties. De voorstelling in reeksen of rasters maken het geheel in eerste instantie abstract. Maar door middel van kleine, nauwelijks merkbare ingrepen worden de getoonde elementen toch weer heel concreet gemaakt. Zo voegt ze voorzichtig schaduwen of oplichtende plekken toe. Het aantal elementen reduceert ze tot een minimum, zodat de zuiverheid domineert. Vandaar ook haar keuze om geen kleuren te gebruiken.

Figuratie vs abstractie

Herhaling en ritme, lijn en toon, hard contrast tussen zwart en wit en zachte toonvariaties spelen een belangrijke rol. Die ambivalentie die ik van bij het begin opmerkte, zit er wel degelijk in. De belangrijkste uitdaging voor haar ligt in de zoektocht naar balans tussen figuratie en abstractie. Dat doet ze op twee manieren. Bij de eerste gaat ze uit van een object dat voor haar een – al dan niet dubbelzinnige - betekenis heeft, bijvoorbeeld een kiezel of een spijker. Daarvan maakt ze foto’s of een tekening die op het eerste gezicht heel naturalistisch lijken.

Elk herkenbaar onderwerp dat uit zijn context of omgeving is gehaald, krijgt echter een waarde van abstractie. Zo is het werk gemaakt dat ik heb uitgekozen. Bij de tweede manier, waarop onder meer haar litho’s ontstaan, vertrekt ze vanuit een abstracte compositie van simpele lijnen. Die lijnen zijn vrij getekend en doordat ze schaduw krijgen, worden ze takken of draden die op een vlak liggen. Zo creëert ze de illusie van ruimtelijkheid. Een abstracte tekening wordt figuratief.

Het uiteenvallen

De systemen in haar werk worden soms getoond op het moment van uiteenvallen, zoals je ziet bij een zwerm vogels; het grote geheel van de zwerm lijkt wel een vreemd individu of een soort machine, maar dat geheel wordt weer een verzameling individuele vogels op het moment dat de zwerm of de verzameling uit elkaar valt.

Vogels-1 Vogels-2

Literaire verwijzingen

In een reeks tekeningen van stenen laat ze haar verbeelding spreken door in de titels literaire verwijzingen te gebruiken. Het maakt duidelijk dat de eenvoudige vormen ook drama kunnen vertegenwoordigen. Ik vind het ongelofelijk knap hoe ze hierin slaagt.

Twijfel Out of the frame

Vrijheid voor eigen interpretatie

Het aangenaamste vond ik om eerst zelf een werk te bekijken, dan uitleg te vragen om te achterhalen of en hoe het mijn kijk erop zou veranderen, en het ten slotte nog eens te aanschouwen. Ik herinner me nog wel iemand die een heel werk uitgebreid zat uit te leggen op een manier dat voor mij niet hoeft. Ik wil nog altijd de vrijheid hebben om mijn eigen interpretatie te geven.

Ik begrijp wel dat het een ‘fine line’ is tussen uitleg geven en een volledige uiteenzetting, maar als je op een kunstbeurs staat, verwacht ik dat je dit kan. Anders ga je verloren aan het mooie van kunst, je eigen interpretatie geven en je het werk op die manier als het ware toe-eigenen. De bedoeling van kunst is juist anderen aan het denken zetten en mensen verbinden. Dat doe je niet door alles haarfijn uit te leggen, maar wel door een korte toelichting met een vrijheid voor eigen interpretatie.

Grenzen aan de kunst?

Origineel of alternatief zijn is voor mij geen noodzakelijke voorwaarde om van kunst te kunnen spreken. Bovendien is het maken van kunst altijd in zekere zin een bepaalde herhaling van wat al eerder gedaan is, maar waaraan een extra dimensie of andere betekenis wordt gegeven.

Over alternatief gesproken, zo was er bijvoorbeeld een hal met de ‘Prospects 21’, een expositie van het Mondriaan Fonds. Dat was alternatief, maar dat was het dan ook. De grens was voor mij bereikt. Ik heb daar niet de kans gehad (of de mogelijkheid gecreëerd) om in gesprek te treden, ik had de indruk dat ze zich allemaal wat wegstopten. Het deed me denken aan het MUHKA. Wat ik daar aantref, doet mijn wenkbrauwen ook geregeld fronzen. Ik herinner me daar nog een video waarin iemand de hele tijd iets kapot aan het slaan is. En dat was het dan. Dan vraag ik me af wat hier de bedoeling van is.

Hieronder enkele impressies van deze Mondriaan tentoonstelling en een filmpje. De piano vond ik wel knap, maar het dansje was er dan weer te veel aan. Bedenk dan ook dat er enkele mensen serieus naar aan het kijken waren en dan had ik het toch moeilijk me te bedwingen om erachter te gaan dansen. Dat deed ik uiteraard niet uit respect. Maar ik dacht er wel het mijne van. Aan de andere kant kan het wel een debat openen.

Door bezig te zijn met heel dit opleidingsonderdeel, heb ik wel de zin gekregen om de volgende keer ook daadwerkelijk in gesprek te gaan over zulke werken die me totaal niet aanstaan en die ik soms zelfs verwerpelijk vind. Ik wil begrijpen wat daar de bedoeling van is en wie weet word ik met verstomming geslagen. We hebben allemaal het recht om iets niet mooi te vinden of zelfs als volstrekte onzin te zien, maar ik wil wel respect blijven tonen en een open blik behouden.

Mogelijk was het mijn perceptie dat er niemand bereid was tot een gesprek in die ‘Prospects 21’ hal. In de toekomst zal ik er mijn werk van maken om er een gesprek over aan te knopen met omstaanders. Wordt vervolgd…

Bewonderenswaardig met sterk uitdragende visie

Het was fijn om de hele dag in kunst ondergedompeld te worden. Ook ervaarde ik het als een enorme plus om uitleg te vragen. In het begin durfde ik niet goed, omdat ik niet veel van kunst ken, maar mijn papa overhaalde me. Meteen begon men, de ene al wat beter, uitgebreider en geïnteresseerder dan de andere, te vertellen en dan stond ik soms versteld van wat erachter zit of hoe het vaak in lijn ligt met de ideeën en gevoelens die het in eerste instantie bij me opriep.

Ik vond het fijn om de achtergrond van de kunstenaars te weten te komen en hun gedachtegang te achterhalen. Begrijpen hoe een werk tot stand is gekomen, zowel de idee als het werk an sich. Het is verbazingwekkend welke benaderingswijze er soms achter steekt en welk werk erin kruipt.

Ik heb ook Jadranka’s ander werk gezien op Instagram en Facebook en vind haar hele collectie bijzonder knap en mooi. Ik ben zelf minder fan van fotografie, maar wat Njegovan met haar foto’s doet, vind ik dan wel weer fascinerend. Net zoals de foto’s van Erin O’Keefe. Omdat hier telkens een extra dimensie aan wordt toegevoegd, kan ik die fotografie wel smaken. Hoe Jadranka louter met wit-zwart of met een minimum aan kleur en in alle eenvoud tot zulke mooie resultaten kan komen waar je dan nog eens een diversiteit aan betekenissen kan uithalen, vind ik bewonderenswaardig.

Ik vind het knap hoe een kunstenaar haar boodschap zo kan overbrengen naar de kijker op de manier die ze voor ogen heeft, met daarbij de nodige ruimte voor verdere eigen interpretatie van de kijker. Als je op die manier dan ook nog iets moois voortbrengt en een sterke visie uitdraagt, dan ben je in mijn ogen een echte kunstenaar, zoals Jadranka.

Zij is een kunstenaar die duidelijk haar eigen stijl en visie heeft ontwikkeld en dat in al haar werken meedraagt. Haar werk is zo eigen, zo apart dat je uit een hele collectie eenvoudigweg haar werk eruit zou kunnen halen. Dit is het soort ‘alternatief’ dat ik wél kan smaken. En wie weet hangt er ooit een werk van Njegovan in mijn huiskamer. Dromen mag!

Ticket:

Bijlage 5 Art Rotterdam Ticket.pdf

Download PDF • 1.03MB