Wanneer woorden tekortschieten

Het nut van creativiteit bij de begeleiding van kinderen en jongeren

Karolien De Gendt 17 augustus 2021, 22:05

Kunst creëren, in al z’n vormen, helpt ons relativeren en dichter bij onszelf te komen. Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie, stelt dat kunst - zeker in de eerste levensjaren - ontzettend belangrijk is. Zo vormen zich meer synapsen in de hersenen en ontstaat er meer activiteit in de hersenstam. De hele schors raakt actief wat ervoor zorgt dat je beter kan denken, spreken en redeneren.

Elliot Eisner, professor Kunst en Onderwijs is het daarmee eens en zegt dat kinderen door naar kunst te kijken, leren dat problemen meer dan één oplossing kunnen hebben en vragen meer dan één antwoord. En ook dat kleine verschillen grote effecten kunnen hebben. Via creatieve expressie stelt een kind zijn eigen beïnvloedingsmogelijkheden en zijn eigen betekenisverlening centraal. Door bijvoorbeeld een schilderij te maken of naar een muziekstuk te luisteren, leert hij verschillende mogelijkheden van omgang met de werkelijkheid ontdekken. Het gaat erom afwisselende manieren te vinden om een kind te helpen, om uiteenlopende manieren uit te proberen om hun problemen aan te pakken, waardoor ze psychisch gezonder worden.

Betere emotieregulering

Creativiteit vermindert stress en zorgt voor een betere emotieregulering. Dat komt ook het leren ten goede. Kinderen en jongeren worden meer gefocust. Ze leren hun gevoelens beter begrijpen en vastzittende emoties en frustraties naar buiten te brengen.

Ook aan de therapeut kan het inzicht geven in bijvoorbeeld diens verleden en gezinssituatie. Denk maar aan kindertekeningen. We kunnen het dan wel niet als wetenschappelijk beschouwen, het is uiterst waardevol om deze tekeningen te interpreteren en mogen hierbij vooral ons gevoel en onze intuïtie gebruiken. Albert Einstein wees in zijn boek “Ideas and Opinions” al op het belang van intuïtief denken, van waaruit concepten op hoger niveau kunnen ontstaan.

Susan Bach publiceerde in 1952 haar eerste onderzoek over tekeningen van kinderen die ernstig ziek waren in haar boek “Life paints his own span”. Zij geeft hierin voorbeelden van tekeningen met signalen over de angsten en verlangens van deze kinderen en laat bovendien zien dat sommige tekeningen een voorspellende waarde hebben.

Mnemotechnische middeltjes

Flexibel denken kan kinderen en jongeren met leerstoornissen helpen om gemakkelijker ongewone associaties te leggen en concepten en inzichten te verbinden die op het eerste zicht niet logisch samengaan. Dit stelt hen in staat complexe kennis makkelijker op te slaan. Denk maar aan het gebruik van mnemotechnische middeltjes, zoals visualisatie verhaaltechniek of de plaatsmethode.

Flow

De bedoeling is dat het kind zijn gevoelens kan uitdrukken. Het gaat niet om het eindproduct, maar over de weg ernaartoe, het doen op zich. Het kind staat centraal, niet het kunstwerk. Dat maakt dat de kinderen niet beoordeeld worden op de kwaliteit van het product dat zij vervaardigen. Een muziektherapeut zal bijvoorbeeld niet eisen dat iemand foutloos een liedje leert spelen. Hij zal juist die situaties waarin goed en fout een rol spelen uit de weg gaan om te voorkomen dat de therapie in productgericht werken ontaardt.

Van therapie is pas sprake als je innerlijk voelt dat er iets verandert waardoor je psychische problemen blijvend veranderen. Tijdens het proces van het maken wordt duidelijk hoe het kind iets maakt, hoe hij met zijn omgeving omgaat, welke betekenissen hij aan deze omgeving geeft, welke keuzes hij maakt en hoe hij de omgeving structureert.

Het kind moet uit zichzelf de optimale uitdaging zoeken in zijn creëren. Belangrijk is dat hij een kunstvorm vindt die bij zich past en die gericht is op het eigen plezier. Hierbij is de aandacht gericht op het handelen zelf en is er het besef van een andere werkelijkheid dan de alledaagse. Csikszentmihalyi heeft het over een ‘flow’: een staat van geluk en voldoening waarbij je volledig opgaat in de activiteit. Hij stelt dat we dan ook meer zelfvertrouwen en eigenwaarde voelen.

Creatieve activiteiten aanbieden

De belangrijkste taak van een creatief therapeut is niet om creativiteit aan te bieden, maar activiteiten te geven waarmee het kind zijn psychische problemen in een zelfgekozen medium uitdrukt, bewerkt en beïnvloedt. Het gaat niet om het creatief maken van cliënten, maar om het doorlopen van psychische problemen.

Tegenwoordig bestaan er al specifieke creatieve therapeuten, maar ook de traditionele psychotherapeuten vinden steeds meer hun weg naar deze vormen van therapie, onder meer via literatuur en workshops.